استقبال (فقه)استقبال در پیش رو قرار دادن چیزی و پیشواز رفتن به کار رفته است. از این عنوان در باب‌های طهارت، صلات، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن رفته است. فهرست مندرجات۲ - کاربرد دیگر معنای نخست ۳ - استقبال در اصطلاح فقه ۳.۱ - عدم استقلال بحث استقبال در فقه ۳.۲ - تفاوت آثار استقبال با تفاوت موضوعات ۴ - کیفیت استقبال ۴.۱ - نسبت به شخص ایستاده و نشسته ۴.۲ - نسبت به شخص خوابیده ۴.۳ - نسبت به محتضر و میت ۴.۴ - کفایت استقبال عرفی ۵ - احکام استقبال قبله ۵.۱ - استقبال واجب ۵.۱.۱ - نماز واجب و اجزای فراموش شده ۵.۱.۲ - حکم در صورت عدم امکان استقبال ۵.۱.۳ - ترک عمدی استقبال در نماز ۵.۱.۴ - تلاش و گمان به قبله و اشتباه درآمدن ۵.۱.۵ - حکم فراموش کننده قبله و جاهل ۵.۱.۶ - استقبال محتضر ۵.۱.۷ - استقبال میت در قبر ۵.۱.۸ - استقبال در ذبح یا نحر حیوان ۵.۲ - استقبال حرام ۵.۲.۱ - استقبال در حال تخلّی ۵.۳ - استقبال مستحب ۵.۳.۱ - موارد استقبال مستحب ۵.۴ - استقبال مکروه ۵.۴.۱ - استقبال در حال آمیزش و غیره ۵.۴.۲ - استقبال خورشید و ماه در تخلی ۶ - استقبال در مناسک حج ۶.۱ - استقبال کعبه در حال طواف ۶.۲ - استقبال صفا و مروه در حال سعی ۶.۳ - استحباب قبل از سعی ۶.۴ - استحباب در حال سنگ زدن به جمره عقبه ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - کاربرد رایج معنای نخستکاربرد رایج معنای نخست استقبال در استقبال قبله است؛ به گونه‌ای که هرگاه واژۀ استقبال بدون قید به کار رود، مراد، استقبال قبله است. ۲ - کاربرد دیگر معنای نخستگاهی نیز جز قبله به موضوعات دیگر مانند خورشید، ماه، نماز، ماه یا سال قمری اضافه می‌شود که در اول و دوم مراد، قرار دادن عورت در مقابل آن دو در حال تخلّی، در سومی اعادۀ نماز، و در چهارمی ورود به ماه یا سال نو است. [۲]
المنجد فی اللغة، ص۶۰۶..
۳ - استقبال در اصطلاح فقهدر اصطلاح هم استقبال به همان معنای عرفی است یعنی رو به خانه خدا قرار گرفتن. نکته مهمی که وجود دارد این است كه مراد از قبله ساختمان کعبه معظمه نیست بلکه منظور مکان کعبه و فضای بالای آن است تا آسمان. ۳.۱ - عدم استقلال بحث استقبال در فقهاستقبال در فقه مستقلاً مورد بحث قرار نمی‌گیرد بلکه همواره در ضمن بحث از امور دیگر در صورت ارتباط با آنها به آن پرداخته می‌شود. ۳.۲ - تفاوت آثار استقبال با تفاوت موضوعاتآثاری که بر آن مترتب می‌شود نسبت به اعمال مختلف یکسان نیست. تفاوت این آثار باعث شده استقبال در رابطه با امور گوناگون احکام متضادی داشته باشد. تفاوت این احکام به اندازه‌ای است که از وجوب تا حرمت را شامل می‌شود. [۴]
مصطلحات الفقه، ص۴۱۴.
۴ - کیفیت استقبالکیفیت استقبال هم در موارد مختلف یکسان نیست. ۴.۱ - نسبت به شخص ایستاده و نشستهبرای شخص ایستاده و نشسته استقبال یک صورت دارد و آن رو به قبله بودن جلوی بدن اوست اما برای خوابیده به یک صورت نیست. ۴.۲ - نسبت به شخص خوابیدهکسی که خوابیده نماز می‌خواند باید روی دست راست بخوابد و جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر نمی‌تواند باید به همین صورت بر روی دست چپ بخوابد و اگر به این صورت هم نمی‌تواند باید به پشت بخوابد و پاهایش رو به قبله باشد به گونه‌ای که اگر بنشیند رو به قبله باشد. ۴.۳ - نسبت به محتضر و میتاستقبال شخص محتضر با میت هم یکسان نیست. محتضر باید پاهایش رو به قبله باشد اما میت را باید بر روی دست راست رو به قبله بخوابانند. علاوه بر این وقتی که می‌خواهند بر میت نماز بخوانند سر میت باید به طرف راست قبله و پاهایش به طرف چپ قبله باشد. ۴.۴ - کفایت استقبال عرفینکته عامی که درباره نحوه استقبال وجود دارد این است که استقبال عرفی کافی است و لازم نیست با دقت بسیار همراه باشد برای کسی که در مسجد الحرام نماز می‌خواند استقبال عرفی به این است که دقیقاً رو به کعبه باشد اما برای کسی که در کشور دیگری است همین قدر که بگویند رو به قبله است کافی است. ۵ - احکام استقبال قبلهحکم استقبال قبله بر چهار قسم است: ۵.۱ - استقبال واجبدر برخی موارد استقبال قبله، واجب می‌شود. ۵.۱.۱ - نماز واجب و اجزای فراموش شدهشرط صحّت نماز واجب و قضای اجزای فراموش شدۀ آن و نیز به قول مشهور نماز مستحبی در حال استقرار، استقبال قبله است. ۵.۱.۲ - حکم در صورت عدم امکان استقبالاگر استقبال قبله در همۀ احوال برای نمازگزار ممکن نباشد- مانند کسی که به ناچار سواره نماز می‌خواند- رعایت قدر ممکن، لازم است و اگر به هیچ وجه ممکن نباشد، وجوب استقبال ساقط است. ۵.۱.۳ - ترک عمدی استقبال در نمازترک عمدی استقبال، موجب بطلان نماز است. ۵.۱.۴ - تلاش و گمان به قبله و اشتباه درآمدناگر نمازگزار برای شناسایی قبله تلاش کرده و به سمتی گمان برده باشد، سپس معلوم شود گمان او نادرست بوده است، اگر خطای وی در اثنای نماز یا بعد از نماز و پیش از خروج وقت، کشف شود و انحراف قبله نیز کمتر از نود درجه (بین مشرق و مغرب) باشد، نمازش درست است؛ گرچه در اثنای نماز باید به سمت قبله برگردد. اگر انحراف نود درجه یا بیشتر باشد، نماز اعاده می‌شود. اگر کشف خطا پس از خروج وقت باشد، انحراف نیز از نود درجه بیشتر نباشد، نماز صحیح است. اگر انحراف بیشتر از نود درجه باشد؛ به گونه‌ای که به حدّ استدبار برسد، در وجوب قضای نماز و عدم آن اختلاف است. مشهور میان متأخّران، عدم وجوب آن است. ۵.۱.۵ - حکم فراموش کننده قبله و جاهلدر الحاق فراموش کنندۀ قبله و نیز جاهل به حکم (وجوب استقبال) یا موضوع (قبله) به مورد یادشده اختلاف است. قول مشهور، صحّت نماز در انحراف کمتر از نود درجه است. ۵.۱.۶ - استقبال محتضربنابر قول منسوب به مشهور بر مکلّفان واجب کفایی است محتضر مسلمان را رو به قبله بخوابانند؛ بدین صورت که او را بر پشت قرار دهند و پاهایش را به سمت قبله دراز کنند؛ به گونه‌ای که اگر بنشیند، صورتش به طرف قبله قرار گیرد. ۵.۱.۷ - استقبال میت در قبربه قول مشهور، واجب است میّت مسلمان را در قبر رو به قبله قرار دهند؛ بدین صورت که او را بر پهلوی راست بخوابانند؛ به گونه‌ای که جلوی بدن وی به سمت قبله باشد. ۵.۱.۸ - استقبال در ذبح یا نحر حیوانواجب است هنگام ذبح یا نحر حیوان، موضع ذبح یا نحر و نیز جلوی بدن حیوان، رو به قبله قرار داده شود. در وجوب استقبال ذابح و نحر کننده، اختلاف است. ۵.۲ - استقبال حرامدر برخی موارد استقبال قبله، حرام است. ۵.۲.۱ - استقبال در حال تخلّیاستقبال قبله در حال تخلّی حرام است. ۵.۳ - استقبال مستحبدر برخی موارد استقبال قبله، مستحب است. ۵.۳.۱ - موارد استقبال مستحباستقبال قبله در حال دعا، ذکر، تعقیب نماز، قرائت قرآن، سجدۀ شکر و تلاوت، نشستن در مسجد، بلکه مطلق نشستن، در حال تلقین میت، هنگام زیارت قبر مؤمن، هنگام طرح دعوا نزد حاکم شرع و به قول مشهور، در حال گفتن اذان و اقامه، مستحب است. همچنین استقبال میّت هنگام تکفین مستحب است. [۲۲]
العروة الوثقی ج۱، ص۴۱۳.
[۲۳]
العروة الوثقی ج۱، ص۴۴۳-۴۴۴.
۵.۴ - استقبال مکروهدر برخی موارد استقبال قبله، مکروه است. ۵.۴.۱ - استقبال در حال آمیزش و غیرهرو به قبله بودن در حال آمیزش، هنگام پوشیدن شلوار، بلکه هر کاری که انجام آن با تعظیم قبله منافات داشته باشد، مکروه است. ۵.۴.۲ - استقبال خورشید و ماه در تخلیقرار دادن مخرج بول یا غایط به سمت ماه، خورشید یا جهت وزش باد، در حال تخلّی کراهت دارد. [۲۵]
العروة الوثقی ج۱، ص۱۷۹-۱۸۰.
۶ - استقبال در مناسک حجاستقبال در مناسک حج دارای احکامی است که به آنها اشاره می‌شود. ۶.۱ - استقبال کعبه در حال طوافاستقبال کعبه در حال طواف موجب بطلان آن می‌شود. ۶.۲ - استقبال صفا و مروه در حال سعیاستقبال صفا و مروه در حال سعی واجب است. ۶.۳ - استحباب قبل از سعیقبل از سعی مستحب است بالای کوه صفا رود و در حالی که رو به سمت رکن حجر الاسود دارد، حمد و ثنای الهی گوید. ۶.۴ - استحباب در حال سنگ زدن به جمره عقبهمستحب است حاجی در حال سنگ زدن به جمره عقبه، رو به جمره و پشت به قبله باشد. ۷ - پانویس
۸ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۴۷۴-۴۷۷. سایت پژوهه |